حبیب بن عبدالملکحبیببن عبدالملک بن عمر، کنیه‌اش ابوسلیمان، از سرداران بزرگ اموی در آغاز حکومت امویان در اندلس بود. ۱ - پیشینهاو از نوادگان ولید بن عبدالملک ، خلیفه اموی، بود که پس از سقوط خلافت امویان در شام در ۱۳۲، همچون برخی افراد این خاندان، راهی اندلس شد. [۴]
اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، ج۱، ص۵۲.
برخی مورخان وی را، به‌سبب انتسابش به قبیله قریش ، قُرَشی خوانده‌اند. [۵]
محمدبن حارث خشنی، قضاة قرطبه، ج۱، ص۶۵.
[۶]
اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، ج۱، ص۸۱.
[۷]
اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، ج۱، ص۱۰۲.
به گفته ابن‌سعید مغربی، حبیب‌بن عبدالملک پیش از رسیدن عبدالرحمان الداخل ، مؤسس حکومت امویان اندلس در ۱۳۸، وارد اندلس شد. مورخان درباره تاریخ و محل تولد حبیب مطلبی ذکر نکرده‌اند ولی بنابر قراینی، او احتمالا در اوایل سده دوم هجری در دمشق به دنیا آمده است.۲ - ورود حبیب به اندلسپس از ورود عبدالرحمان به اندلس، مردم، که از اختلافات و آشفتگی اوضاع نگران بودند، کم‌کم گرد او جمع شدند [۱۱]
ابراهیم بیضون، الدولة العربیة فی اسبانیة من الفتح حتی سقوط الخلافة، ج۱، ص۱۷۳.
و حبیب‌بن عبدالملک نیز به او پیوست. حبیب در جنگ سرنوشت‌ساز المُنَکَّب، [۱۲]
عصام محمد شبارو، الأندلس من الفتح العربی المرصود الی الفردوس المفقود، ج۱، ص۱۰۹.
که در جنوب غربی قرطبه (کوردوبا)، میان عبدالرحمان الداخل و یوسف‌الفهری، امیر مستقل اندلس، در ۱۰ ذیحجه ۱۳۸ روی داد، فرمانده سپاه سواره بود و سهم بسزایی در پیروزی عبدالرحمان داشت. [۱۳]
ابن‌قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، ج۱، ص۵۰.
[۱۴]
اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، ج۱، ص۸۳.
[۱۶]
ابن‌خطیب، تاریخ اسبانیة الاسلامیة، ج۱، ص۸.
[۱۷]
عصام محمد شبارو، الأندلس من الفتح العربی المرصود الی الفردوس المفقود، ج۱، ص۱۰۹.
پس از تسلط عبدالرحمان بر قرطبه و گرفتن بیعت از مردم، حبیب در زمره معتمدان و کارگزاران او قرار گرفت. [۱۸]
ابن‌ابّار، کتاب الحُلة السیراء، ج ۱، ص ۵۹ـ۶۰.
۳ - حکومت طلیطلهدر ۱۵۱، هم‌زمان با شورش شَقیابن عبدالواحد (از بربرهای مکناسه) در شمال اندلس، عبدالرحمان الداخل، حکومت طُلیطُله را به حبیب واگذار کرد. [۲۰]
ابن‌خلدون، تاریخ، ج۴، ص۱۵۷.
شقیا در سال ۱۵۰ مدعی شده بود که از سلاله و دودمان پیامبر اسلام صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌و سلم و از نسل امام حسین علیه‌السلام است و نام عبداللّه بن محمد را برای خود برگزیده بود. [۲۱]
ابن‌خلدون، تاریخ، ج۴، ص۱۵۷.
دعوت او در میان بربرها، که از حکومت امویان ناراضی بودند، به سرعت گسترش یافت و گروههایی گرد او جمع شدند. او با سپاهی از بربرها به شهر شَنْتَمَریه (سانتاماریا) رفت و آن‌جا را مرکز حکومت خود قرار داد. سپس به سوی غرب لشکر راند. گروهها و شخصیتهای مخالف با عبدالرحمان نیز گرد او جمع شدند. حبیب بن عبدالملک کوشید تا این شورش را فرو نشاند [۲۳]
ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ.
[۲۴]
اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، ج۱، ص۱۰۱ـ۱۰۲.
اما این شورش، که از مهم‌ترین شورشهای زمان حکومت عبدالرحمان بود، حدود ده سال به طول انجامید و بالاخره با نیرنگ عبدالرحمان، شقیا در سال ۱۶۰ به دست دو تن از یارانش به قتل رسید. [۲۵]
ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۶، ص۴۹ـ۵۰.
[۲۶]
اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، ج۱، ص۱۰۱.
۴ - شورش قائدالسلمیشورش دیگری که در زمان حبیب بن عبدالملک در طلیطله اتفاق افتاد، شورش قائدالسُلَمی، از نزدیکان عبدالرحمان، بود. به دلایلی، عبدالرحمان از قائد رنجیده و قائد از بیم خشم او، از قرطبه گریخته و در طلیطله جمعی از کسانی که در آن نواحی آماده عصیان بودند، گِردش را گرفته بودند. عبدالرحمان لشکر نیرومندی، به سرداری حبیب بن عبدالملک، به مقابله قائد فرستاد و حبیب، پس از مدتی محاصره ، سرانجام او را به قتل رساند. [۲۸]
اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، ج۱، ص۱۰۲.
۵ - مرگ حبیب بن عبدالملکتاریخ دقیق مرگ حبیب بن عبدالملک در منابع ذکر نشده است ولی باتوجه به برخی شواهد، مرگ وی پیش از وفات عبدالرحمان‌الداخل، یعنی پیش از ۲۴ ربیع‌الآخر ۱۷۲، بوده است. [۲۹]
احمدبن یحیی ضبّی، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الأندلس، ج۱، ص۳۲.
جایگاه وی نزد عبدالرحمان‌الداخل چنان والا و ارجمند بود که در وفات حبیب، عبدالرحمان به شدت اندوهگین شد و شش پسر خود را به حضور در مراسم دفن حبیب روانه کرد [۳۲]
ابن‌ابّار، کتاب الحُلة السیراء، ج ۱، ص ۵۹ـ۶۰.
۶ - اعتبار حبیب نزد عبدالرحماننزد عبدالرحمان هیچ‌یک از امویان اندلس به پایه وی نرسیدند. حبیب همواره طرف مشورت امیر اموی بود و از نزدیک‌ترین خواص دربار محسوب می‌شد [۳۴]
ابن‌ابّار، کتاب الحُلة السیراء، ج ۱، ص ۵۹ـ۶۰.
او از خود یازده پسر به‌جا گذاشت. ۷ - خاندان صاحب نام حبیب بن عبدالملکچند تن از خاندان حبیب‌بن عبدالملک در اندلس صاحب‌نام بودند، از جمله: نوه او، حبیب بن ولید بن حبیب ، ملقب به دحون یا زَحّون، که فقیهی فاضل و عالمی ادیب و شاعری نیکو بود. وی در زمان امیر عبدالرحمان دوم به مشرق سرزمینهای اسلامی سفر کرد و با اندوخته علمی بسیاری به اندلس بازگشت و به نشر آن در اندلس همت گماشت. [۳۸]
ابن‌حیان، المقتبس من انباء اهل الاندلس، ج۱، ص۹۴.
[۳۹]
احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۰۳.
بشر بن حبیب ، معروف به حبیبی، از فرزندان حبیب، نیز از عالمان برجسته در قرطبه بود. [۴۱]
احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، ج۲، ص۵۰۴.
ابراهیم بن عباس بن عیسی بن عمر بن ولید بن عبدالمعن، از نوادگان حبیب بن عبدالملک و معاصر عبدالرحمان دوم، نیز قاضی قرطبه بود. [۴۲]
ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ج۱، ص۹۰.
۸ - فهرست منابع(۱) ابن‌ابّار، التّکملة لکتاب الصّلة، چاپ عزت عطار حسینی، بیروت ۱۳۷۵/۱۹۵۵. (۲) ابن‌ابّار، کتاب الحُلة السیراء، چاپ حسین مونس، قاهره ۱۹۶۳ـ ۱۹۶۴. (۳) ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ. (۴) ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، بیروت ۱۴۰۳/ ۱۹۸۳. (۵) ابن‌حیان، المقتبس من انباء اهل الاندلس، چاپ محمود علی مکی، بیروت ۱۳۹۳/۱۹۷۳. (۶) ابن‌خطیب، تاریخ اسبانیة الاسلامیة، او، کتاب اعمال الأعلام، چاپ لوی ـ پرووانسال، بیروت ۱۹۵۶. (۷) ابن‌خلدون، تاریخ ابن خلدون. (۸) ابن‌سعید مغربی، المُغرِب فی حُلَی المغرب، چاپ شوقی ضیف، قاهره ۱۹۷۸ـ ۱۹۸۰. (۹) ابن‌عذاری، البیان المغرب فی اخبار الاندلس و المغرب، ج ۲، چاپ ژ س کولن و ا لوی ـ پرووانسال، بیروت ۱۹۸۳. (۱۰) ابن‌قوطیه، تاریخ افتتاح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره ۱۴۱۰/ ۱۹۸۹. (۱۱) اخبار مجموعة فی فتح الاندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره: دارالکتب الاسلامیة، ۱۴۰۱/۱۹۸۱. (۱۲) ابراهیم بیضون، الدولة العربیة فی اسبانیة من الفتح حتی سقوط الخلافة، بیروت ۱۴۰۶/۱۹۸۶. (۱۳) محمدبن حارث خشنی، قضاة قرطبه، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره ۱۴۱۰/ ۱۹۸۹. (۱۴) عصام محمد شبارو، الأندلس من الفتح العربی المرصود الی الفردوس المفقود، بیروت ۱۴۲۳/۲۰۰۲. (۱۵) احمدبن یحیی ضبّی، بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الأندلس، چاپ ابراهیم ابیاری، قاهره ۱۴۱۰/۱۹۸۹. (۱۶) محمدعبداللّه عنان، دولة الاسلام فی الاندلس، قاهره ۱۴۱۷/۱۹۹۷. (۱۷) احمدبن محمد مقّری، نفح الطیب، چاپ احسان عباس، بیروت ۱۳۸۸/۱۹۶۸. (۱۸) علی‌بن عبداللّه نباهی، تاریخ قضاة الأندلس، او، المَرقَبة العُلیا فیمن یستحقُّ القضاء و الفُتیا، چاپ مریم قاسم طویل، بیروت ۱۴۱۵/۱۹۹۵؛ ۹ - پانویس
۱۰ - منبعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «حبیب بن عبدالملک»، شماره. رده‌های این صفحه : مقالات دانشنامه جهان اسلام
|